در مقاله ي قبلي با فيزيولوژي قلب و مشخصه هاي اصلي يك نوار قلب آشنا شديم. لازم به ذكر است حتما بايد نوار قلبتان را به متخصص نشان دهيد و تنها به مطالب تئوري موجود اكتفا نكنيد چرا كه قلب, گنجينه اي گرانبهاست و حفظ آن باعث حفظ زندگي مي شود. در اين قسمت سعي مي كنيم با تشخيص برخي بيماري هاي قلبي شايع, از روي نوار قلب , علايم بيماري ها و راه هاي درماني آن آشناشويم. لازم به يادآوري است اسامي داروها تنها به جهت آشنايي بيان مي گردد و از مصرف خودسرانه ي اين داروها بپرهيزيد.

چكيده اي از مطالب قسمت اول

الكتروكارديوگرام (Electrocardiogram) يا نوار قلب, به نمودار ثبت ‌شده ي تغييرات پتانسيل الكتريكي ناشي از تحريك عضله قلب گفته مي‌شود. معمولاً با مخفف ECG يا EKG (مورد دوم مخفف كلمه ي آلماني Elektrokardiogramm) مشخص مي‌شود. دستگاه الكتروكارديوگراف، اين نمودار را بر روي نوار كاغذي خط كشي شده‌اي به طور پيوسته ضبط مي‌كند. اطلاعاتي كه روي الكتروكارديوگرام ضبط مي‌شود نشان دهنده امواج الكتريكي محرك قلب مي‌باشد. اين امواج نمايشگر مراحل مختلف تحريكات قلبي هستند.

الكتروكارديوگرام طبيعي از يك موجP, يك كمپلكس QRS و يك موجT تشكيل شده است. كمپلكس QRS غالبا, اما نه هميشه, داراي سه موج مجزاي Q, R و S است. موج P حاصل پتانسيل هاي الكتريكي دپلاريزاسيون( حركت به سمت پتانسيل مثبت) دهليزها قبل از شروع انقباض آنها و نمايانگر جريان الكتريكي در حفرات بالائي قلب ( دهليزها ) است. كمپلكس QRS هم حاصل پتانسيل هاي الكتريكي دپلاريزاسيون بطن ها پيش از انقباض آنها و نشاندهنده جريان الكتريكي در حفرات پائيني قلب (بطن ها) مي باشد, يعني زماني كه موج دپلاريزاسيون در حال گسترش در بطن هاست. بنابراين هم موجP و هم اجزا ي كمپلكس QRS امواج دپلاريزاسيون هستند. موج T هم نمايانگر دوره استراحت كوتاه قلب است ، زماني كه بين دو ضربان قلب دوباره شارژ مي شود.

موج p => دپلاريزه شدن دهليزها

كمپلكس QRS =>دپلاريزه شدن بطن ها + رپلاريزاسيون دهليزها

موج T => رپلاريزاسيون بطن ها

تپش قلب

تا به حال شده در حال خواندن كتاب يا نشستن و بي تحركي, ناگهان به مدت كوتاهي دچار تپش قلب شده باشيد؟

يكي از شايع ترين بيماري هاي قلبي كه در نوار هاي قلب مشاهده مي شود تاكيكاردي است.

تاكيكاردي يا تند شدن غيرطبيعي ضربان قلب, عبارت است از تندي ضربان قلب به نحوي كه قلب بسيار سريع تر از حالت طبيعي مي زند بدون اين كه فرد فعاليت زيادي داشته باشد. اين تندي ضربان قلب بين 150 تا 300 ضربان در دقيقه است . فردي كه بيماري قلبي ندارد ممكن است با ورزش ضربان قلب را به 160 بار دقيقه يا بيشتر هم برساند كه اين امر طبيعي است و مشكلي محسوب نمي شود.

اين الكتروكارديوگرام از همه جوانب جزسرعت ضربان طبيعي است, به طوري كه فاصله ي زماني بين كمپلكس QRS نشان مي دهدكه ضربان به جاي حالت معمول 72بار در دقيقه 150بار در دقيقه است.انواع تند شدن غيرطبيعي ضربان قلب عبارتند از فيبريلاسيون دهليزي ، تند ضرباني سينوسي ، تند ضرباني فوق بطني ، و تند ضرباني بطني .همان طور كه در شكل زير مشاهده مي كنيد اين نوار قلب متعلق به بيماري با تاكيكاردي است.

اين حالت مي تواند در افراد جواني كه هيچ گونه شواهدي از بيماري ندارند رخ دهد، اما در عين حال در افراد مسني كه دچار بيماري سرخرگ هاي قلب هستند نيز رخ مي دهد.علل اصلي تاكيكاردي عبارت است از افزايش دماي بدن, تحريك قلب با اعصاب و مسموميت هاي قلبي.

تا دماي 105 درجه فرانهايت به ازاي هر يك درجه فارنهايت افزايش بدن, ضربان قلب 10درجه افزايش مي يابد, پس از آن ممكن است ضربان قلب كند شود, زيراتب باعث تضعيف تدريجي عضله قلب مي شود. علت تاكيكاردي در هنگام تب اين است كه دماي بالا موجب افزايش سرعت متابوليسم گره سينوسي مي شود و اين نيز تحريك پذيري و سرعت ريتم را مستقيما بالامي برد. درمورد تحريك قلب با اعصاب مي توان بيماري را مثال زد كه خون از دست داده است و وارد شوك مي شود, تحريك رفلكسي قلب با اعصاب موجب افزايش سرعت ضربان به 150تا 180بار در دقيقه مي شود.

از علايم شايع در تپش قلب مي توان به زنش نبض بين 100-180 بار در دقيقه كه بسيار سريع تر از حالت طبيعي است, غش كردن يا احساس نزديك بودن مرگ, درد قفسه سينه, سرفه ناخودآگاه, تنگي نفس اشاره كرد.

نكته ي مهم در رابطه با تاكيكاردي يا تپش قلب

اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده تان دچار يك حمله تند ضرباني نامنظم قلب شده ايد كه در عرض 5-7 دقيقه برطرف نشده است .اگر تنگي نفس رخ دهد. اگر درد قفسه سينه به وجود آيد.در اين شرايط حتما به پزشك مراجعه كنيد.

تاكيكاردي حمله اي و انواع آن

اصطلاح ((حمله اي)) بدين معناست كه تندي ضربان قلب به صورت حمله اي و ناگهاني شروع مي شود و به مدت چند ثانيه, چند دقيقه, چند ساعت يابيشتر طول مي كشد سپس حمله به همان شكلي كه آغاز شده بود خاتمه مي يابدو همزمان گره ي اصلي ضربان را مجدد در دست مي گيرد.غالبا با اين حركت تاكيكاردي حمله اي متوقف مي شود اما گاهي اوقات مي شود با فشار بر پايين گردن اين گره را تحريك كردو تاكيكاردي را متوقف ساخت.

از داروهاي مختلف مي توان جهت درمان استفاده كرد.غالبا از كينيدين و ليدوكايين براي اين منظور استفاده مي شود.

تاكيكاردي حمله اي دهليزي

سرعت ضربان از حدود 95 ناگهان به 150 ضربه در دقيقه افزايش مي يابد.اگر از نزديك به الكتروكارديوگرام(نوارقلب) بنگريم پيش از هر كمپلكسQRS-T در زمان ضربان تند قلب, يك موج وارونه P مي بينم كه تاحدودي بر روي موج طبيعي T مربوط به ضربان قبل افتاده است.اين حالت نشان مي دهد كه منشا اين تاكيكاردي حمله اي در دهليز است.

تاكيكاردي حمله اي گره ي A-V

اين تاكيكاردي حمله اي غالبا ناشي از يك ريتم نابجاي مربوط به گره ي A-V است.اين حالت معمولا باعث مي شودكمپلكس هاي QRS-T طبيعي بمانند ولي امواج P محو يا حذف مي شوند.تاكيكاردي حمله اي دهليزي يا گره ي A-V (هردو تاكيكاردي فوق بطني نام دارند) معمولا در افرادظاهرا سالم و جوان ايجاد مي شود.اين افراد عموما پس از نوجواني بدون هيچ گونه زمينه تاكيكاردي به رشد خود ادامه مي دهند به طور كلي, تاكيكارد ي فوق بطني موجب وحشت شديد فرد مي شود و ممكن است در خلال حمله باعث ضعف شود, اما حملات به ندرت موجب زيان دائمي مي شوند.

تاكيكاردي حمله اي بطني

اين شكل تصويري شاخص از يك حمله كوتاه تاكيكاردي بطني رانشان مي دهد.

تاكيكاردي حمله اي بطني معمولا به دو دليل خطرناك است: اولا اين نوع تاكيكاردي معمولا فقط زماني ايجاد مي شود كه آسيب ايسكميك چشمگير در بطن ها وجود داشته باشد.ثانيا تاكيكاردي بطني غالبا باعث پيدايش حالت مرگبار فيبريلاسيون بطني مي شود.زيرا عضله بطن مكرر و به سرعت تحريك مي شود.گاهي مسموميت با ديژيتال كه براي درمان قلب به كار مي رود باعث ايجاد كانونهاي تحريك پذير مي شود كه تاكيكاردي بطني ايجادمي كنند. متقابلا از كينيدين كه دوره تحريك ناپذيري عضله قلب را افزايش مي دهد و آستانه تحريك را بالا مي برد مي توان براي بلوك كانونهاي مولدتاكيكاردي بطني استفاده كرد.

حمله ي قلبي (انفاركتوس عضله قلب)

حمله ي قلبي هنگامي بروز مي كندكه يك يا چند شريان كرونري يا شاخه هاي آنها مسدود شود و در نتيجه خون نتواند به عضله قلب برسد. بدون اكسيژن و مواد مغذي عضله قلبي مي ميرد(انفاركتوس عضله ي قلب)علت شايع حمله ي قلبي تشكيل تدريجي لخته ي خون (ترومبوز) روي يك توده ي اترواسكلروزي (اتروما) است كه قبلا به طور نسبي رگ رامسدود كرده است وقتي رگ كاملا مسدود شد,جريان خون قلب به سرعت متوقف مي شود.

عضله ي مرده و آسيب ديده اي كه در اثر حمله ي قلبي باقي مي ماندباعث ميشود قلب بخشي از كارايي خود را از دست بدهد,زيراميزان خوني كه قلب تلمبه مي كند به انقباض عضلاني وابسته است.هنگامي كه بيش از 50 درصد عضله قلب از بين برود به علت آثارنامطلوب حملات قلبي يا انفاركتوس جديد, شوك و مرگ پديد مي آيدزيرا قلب نمي تواند براي حفظ حيات خود خون كافي را فراهم كند.

علائم حمله ي قلبي بستگي به ميزان آسيب عضله ي قلب دارد.تقريبا 20 درصد قربانيان هيچ علامتي را مشاهده نمي كنند و از ابتلاء خود به حمله ي قلبي آگاه نيستند.بنابراين ممكن است تنها هنگامي متوجه حمله ي قلبي خود شوند كه پزشك شواهدي از يك انفاركتوس قديمي را در نوار قلبي شان پيداكند.

بااين حال اكثر قربانيان دچار درد يا ناراحتي قفسه ي سينه مي شوند.اين درد ممكن است از يك احساس سوء هاضمه تا يك درد خرد كننده ي قفسه ي سينه با احساس فشار زير استخوان جناغ كه به پشت , فك يا بازوي چپ منتشرمي شودمتغيير باشد.ساير علايم عبارتند از : ضعف , تنگي نفس باشد.

داروهايي كه به سرعت لخته هاي خون را حل مي كنند , داروهاي ضد درد , داروهاي ضد بي نظمي قلب و داروهاي ضد آنژين صدري ، مثل مسدودكننده هاي بتا آدرنرژيك يا مسدودكننده هاي كانال كلسيمي ، براي پايدار كردن نامنظمي ضربان قلب،داروهاي ضد انعقاد براي جلوگيري از تشكيل لخته خون , نيتروگليسيرين براي گشاد كردن سرخرگ ها و افزايش خونرساني قلب, داروي ديژيتال براي تقويت انقباضات عضله قلب و پايدار كردن ضربان قلب در اين جور موارد كاربرد دارند.